Christopher Andrew, Oleg GordijewskiKGB

1、christopher andrew, oleg gordijewskiprzeoy rafa brzeskidom wydawniczy bellonawarszawa 1999wykaz skrtwaec - atomie energy commission, komisja energii atomowej (usa)afsa - armed forces security agency, agencja bezpieczestwa si zbrojnych (usa) poprzedniczka national security agency, narodowej suby bezp

2、ieczestwa - nsaak - armia krajowaanc - african national congress, afrykaski kongres narodowy (rpa)asa - army security agency (usa), agencja bezpieczestwa armii ldowej, poprzedniczka afsaavo - allamvedelmi osztaly, wgierska suba bezpieczestwa, poprzedniczka allanwedelmi hatosag, avhbfv - bundesamt fi

3、lr yerfassungsschutz, suba bezpieczestwa republiki federalnej niemiecbnd - bundesnachrichtendiest - wywiad zagraniczny rfnczeka - czeriezwyczajnaja kommissija, wszechrosyjska nadzwyczajna komisja do walki z kontrrewolucj i sabotaemcia - central intelligence agency, centralna agencja wywiadowcza (usa

4、)cnd - campaign for nuclear disarmament, kampania na rzecz rozbrojenia nuklearnego (wielka brytania)komintern - midzynarodwka komunistycznacomsublant - us commander submarine forces - atlantic, amerykaski dowdca atlantyckich si podwodnychcuss - cambridge university socialist society, towarzystwo soc

5、jalistyczne uniwersytetu w cambridgeda - departamento americano, departament amerykaski (kubaska suba wywiadowcza, niezalena od dgi)dgi - direccion general de inteligencia, kubaska suba wywiadu zagranicznegodgse - francuska suba wywiadu zagranicznegodgsp - directoratul general al sigurantei poporolu

6、i, rumuska suba bezpieczestwa (securitate)die - departamentul de informatii exteme, rumuska suba wywiadu zagranicznegodisa - direcao de informacao a seguranca de angola, suba bezpieczestwa angolids - drawna sigurnost, bugarska suba bezpieczestwadst - direction de la surveillance du territoire, franc

7、uska suba bezpieczestwa (kontrwywiad)ec - european community, wsplnota europejskaecci - executive committee of communist international, komitet wykonawczy kominternufbi - federal bureau of investigation, federalne biuro ledczefnla - front wyzwolenia narodowego angolifrelimo - front wyzwolenia mozamb

8、ikugc&cs - govemment code & cypher school, rzdowa szkoa kodw i szyfrw (radiowywiad brytyjski); obecnie govemment communications headguarters, gchqgchq - government communications headauarters, gwna kwatera cznoci rzdowejgehlen org - poficjalna suba wywiadu rfn, kierowana przez generaa geh-lena; popr

9、zedniczka bndgkes - gossudarstwiennyj komitiet ekonomiczeskich swiaziej, pastwowy komitet stosunkw gospodarczych z zagranic (zsrr)gknt gossudarstwiennyj komitiet nauki i tiechniki, pastwowy komitet nauki i technologii (zsrr)gpu gossudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije, pastwowy zarzd polityczny

10、 (suba bezpieczestwa zsrr wczona do nkwd w latach 1922-1923)gru - glawnoje razwiedywatielnoje uprawlenije, gwny zarzd wywiadowczy - sowiecki wywiad wojskowygugb - glawnoje uprawlenije gossudarstwiennoj biezopastnosti, gwny urzd bezpieczestwa pastwowego (sowiecka suba bezpieczestwa, wczona do nkwd w

11、latach 1934-1943)gulag - gtawnoje uprawlenije agierow, gwny zarzd obozw pracyhumint - materia wywiadowczy uzyskany przez agentahva - hauptverwaltung aufklarung, wywiad nrdiadl - international association ofdemocratic lawyers, midzynarodowe zrzeszenie prawnikw demokratwib - intelligence branch, wywia

12、d hinduskiino - innostrannyj otdiet, wydzia wywiadu zagranicznego czeka/gpu/ ogpu/gugb poprzednik pierwszego zarzdu gwnego kgbw latach 1920-1941inu - innostrannoje uprawlenije, zarzd wywiadu zagranicznego nkgb/gugb/mgb w latach 1941-1954, poprzednik fcdira - irish republican army, irlandzka armia re

13、publikaskaird - information research department, departament bada informacyjnych (wielka brytania)iwa - international workers aid, midzynarodowa pomoc robotnikomjic - joint intelligence committee, poczony komitet wywiadowczy (wielka brytania)k-5 - kommissariat-5, wschodnioniemiecka suba bezpieczestw

14、a w latach 1947-1949, poprzedniczka stad sicherheistsdienst, ssdkgb - komitiet gossudarstwiennoj biezopastnosti, komitet bezpieczestwa pastwowego, sowiecka suba bezpieczestwa powoana w 1954 roku.khad - khedamat-e etela at-e dawlati, afgaska suba bezpieczestwaki - komitiet informacji, komitet informa

15、cji - sowiecka suba wywiadu powstaa z poczenia wydziaw wywiadu zagranicznego mgb i gru w latach 1947-1951kor - komitet obrony robotnikwkpd - komunistische partei deutschland, komunistyczna partia niemieckpusa - komunistyczna partia usakr - wydzia/sekcja kontrwywiadu w rezydenturach kgbkro - kontrraz

16、wiedywatielnyj otdiel, wydzia kontrwywiadu w czeka/gpu/ ogw/gugb, poprzednik drugiego zarzdu gwnego kgblpg - london processing group, londyska grupa przetwarzania - suba analityczna gchqlsr - lewicowi socjalici-rewolucjonicimgb - ministierstwo gossudarswiennoj biezopastnosti, ministerstwo bezpieczes

17、twa pastwowego w latach 1946-1954mgimo moskowskoj gossudarstwiennoj institut miedunarodnoj otnoszenij, moskiewski pastwowy instytut spraw zagranicznychmi-5 - military intelligencje-5, brytyjski kontrwywiadmor - towarzystwo monarchistyczne centralnej rosji (trust)mpla - marksistowsko-ludowy ruch wyzw

18、olenia angolimwd - ministierstwo wnutriennych diet, sowieckie ministerstwo spraw wewntrznych od 1946 rokunep - nowaja ekonomiczeskaja politika, nowa polityka ekonomicznankgb - narodnyj komissariat gossudarstwiennoj biezopastnosti, ludowy komisariat bezpieczestwa pastwowego, poprzednik mwdnkwd - naro

19、dnyj komissariat wnutriennych diet, ludowy komisariat spraw wewntrznych, poprzednik mvdnsa - national security agency, agencja bezpieczestwa narodowego (radiowy-wiad usa)nszris - ludowy zwizek obrony ojczyzny i wolnoci (organizacja antybolszewicka)nts - narodnyj trudowoj sojuz, narodowy zwizek pracy

20、 (antybolszewicka, socjaldemokratyczna organizacja rosyjskich emigrantw)oau - organisation for african unity, organizacja jednoci afrykaskiejogpu - objedinnoje gossudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije, zjednoczony zarzd bezpieczestwa pastwowego, sowiecka suba bezpieczestwa w latach 1923-1944och

21、rana - carska policja polityczna w latach 1881-1917oms - otdiet miedunarodnych swiaziej, midzynarodowy wydzia cznikowy kominternuoss - office of strategie services, biuro sub strategicznych, wywiad usa, poprzednik ciaoun - organizacja ukraiskich nacjonalistwozna - jugosowiaska suba bezpieczestwa, po

22、przedniczka udbapcc - komunistyczna partia kuby, od 1975 rokupdpa - komunistyczna partia afganistanuplo - palestine liberation organisation, organizacja wyzwolenia palestynypoum - partido obrero de unificacion marxista, partia zjednoczenia robotnikw, hiszpaska partia marksistowsko-trockistowska w la

23、tach trzydziestychppr - polska partia robotniczapr - wydzia/sekcja wywiadu politycznego w rezydenturach kgbprod - biuro produkcji nsapsp - kubaska partia komunistyczna, poprzedniczka pccpzpr - polska zjednoczona partia robotniczarenamo - narodowy ruch oporu mozambikurows - zjednoczony rosyjski zwize

24、k onierzy - antybolszewicka organizacja biaych rosjanrpk - rosyjski komitet polityczny - organizacja antybolszewicka9sacp - partia komunistyczna poudniowej afrykisas - special air service, specjalna suba powietrzna - brytyjska jednostka specjalnasb - suba bezpieczestwasdece - service de documentatio

25、n exterieure et de contre-espionage, francuska suba wywiadu, poprzedniczka dgsesdi strategie defence initiative, inicjatywa obrony strategicznej (gwiezdne wojny)sdkpil - socjaldemokracja krlestwa polskiego i litwysdp - social democratic party, brytyjska partia socjaldemokratycznased - sozialistische

26、 einheitspartei deutschlands, niemiecka partia jednoci (wnrd)sigint - materiay wywiadowcze uzyskane drog radiowywiadu (namierzenie, dekrypta, analiza ruchu w eterze)sim - servicio de investigacion militar, suba bezpieczestwa hiszpaskich republikanwsma - soviet military administration, sowiecka admin

27、istracja wojskowa w nrdsmersh - smiert szpionam, sowiecki kontrwywiad wojskowy w latach 1943-1946snasp - servicio nacional de seguranca popular, mozambicka suba bezpieczestwasoe - special operations executive, kierownictwo operacji specjalnych - brytyjska organizacja dywersyjna w latach ii wojny wia

28、towejsownarkom - rada komisarzy ludowychspd - sozialdemokratische partei deutschlands, socjaldemokratyczna partia niemiecsr - socjalici-rewolucjoniciss - schutzstaffeln, sztafety ochronne, nazistowskie jednostki specjalne policji wewntrzpartyjnej nsdap i wywiadu politycznegossd - stad sicherheistsdi

29、enst, suba bezpieczestwa nrd, (stasi)stawka - kryptonim naczelnego dowdztwa wojsk radzieckich w latach ii wojny wiatowejstb - statni bezpecnost, czechosowacka suba bezpieczestwatuc - trade union congress, brytyjska centrala zwiakowa kongres zwizkw zawodowychub - urzd bezpieczestwa, poprzednik sbudba

30、 - jugosowiaska suba bezpieczestwaunita - zwizek totalnego wyzwolenia angoliu2 - amerykaski samolot szpiegowskiwms - wierchownyj monarchisticzeskij sowiet, naczelna rada monarchistyczna, organizacja biaych emigrantwwpk - wojenna promyszlennaja komissija, sowiecka komisja przemysu wojskowegowes - wes

31、t european secretariat, sekretariat zachodnioeuropejski kominternuwin - wolno i niepodlegowpc - world peace council, wiatowa rada pokojux - wydzia/sekcja wywiadu naukowo-technicznego w rezydenturach kgbzanu - zimbabwe african national union, afrykaski zwizek narodowy zimbabwezapu - zimbabwe african

32、peoples union, afrykaski zwizek ludowy zimbabwezomo - zmotoryzowane odwody milicji obywatelskiejprzedmowazdarza si to wprawdzie rzadko, ale kady autor moe mie nadziej, e wczeniej czy pniej uda mu si trafnie przewidzie jakie wielkie wydarzenie. do christophera andrew szczcie umiechno si w padzierniku

33、 1985 roku, kiedy opublikowa ksik secret service: pocztki brytyjskiego wywiadu. piszc t prac, zacz wtpi w goszony powszechnie pogld, e zachodnie suby bezpieczestwa s bardziej podatne na penetracj i dezercj ni podobne suby podlege kremlowi. pogld ten by w duej mierze skutkiem zainteresowania rodkw ma

34、sowego przekazu spraw sowieckich agentw zwerbowanych na uniwersytecie cambridge, gdzie andrew wykada histori. analiza przypadku olega penkowskiego, oficera gru, wsppracujcego z wywiadem brytyjskim i amerykaskim, oraz roli, jak speni on w czasie tak zwanego kryzysu kubaskiego, wzbudziy w andrew pewne

35、 podejrzenia. pod wpywem nagego impulsu, ktry rodzina nazwaa byskiem jasnowidzenia, andrew zawar w secret service nastpujc opini: ryzykownym jest twierdzi, e po penkowskim nie byo ju nikogo. by moe byli, tylko nie znamy ich nazwisk, gdy nigdy nie pojawiy si w prasie. nazwisko takie pojawio si tu prz

36、ed ukazaniem si secret service na pkach ksigarskich. by to oleg gordijewski z kgb, czowiek, ktrego sukcesy przewyszay osignicia penkowskiego.na kilka miesicy przed ucieczk z zsrr, w lecie 1985 roku, gordijewski zosta mianowany rezydentem kgb w londynie. by w tym czasie agentem brytyjskiej tajnej sub

37、y bezpieczestwa - secret intelligence service, znanej rwnie pod nazw wydziau szstego wywiadu wojskowego military intelligence 6. wsppracowa z mi-6 od 1974 roku i by jego wtyczk, umieszczon gboko w strukturach kgb. latem 1986 roku oleg gordijewski przeczyta secret service i nawiza kontakt z christoph

38、erem andrew. wymiana pogldw trwaa prawie rok i obaj byli zdziwieni, w jak podobny sposb interpretuj operacje sowieckich sub bezpieczestwa od czasu, kiedy powoano czeka, zaledwie sze tygodni po rewolucji padziernikowej. powracajce stale w kgb obsesyjne poszukiwanie wyimaginowanych spiskw oraz walka z

39、 realnymi przeciwnikami byy gwnym tematem naukowych bada christophera andrew. problemy te oleg gordijewski zna z autopsji, czsto z pierwszej rki. najbardziej dramatyczny okres jego kariery jako oficera kgb przypada na wczesne lata osiemdziesite, kiedy kreml by przeraony rzekomym planem niespodziewan

40、ego uderzenia jdrowego zachodu. planu takiego nie byo, ale sowieckie kierownictwo kazao odszuka go za wszelk cen. zarzdzono najwiksz operacj wywiadowcz w sowieckiej historii. gordijewski uczestniczy osobicie w operacji rjan, (ang. ryan), bezprecedensowej, wsplnej akcji wiatowej sieci agentw kgb i gr

41、u, ktrzy otrzymali polecenie znalezienia11dowodw istnienia zachodniego spisku nuklearnego przy uyciu tak zaskakujcych metod, jak uwane ledzenie poziomu zapasw krwi w brytyjskich stacjach krwiodawstwa, liczby zwierzt kierowanych do rzeni na ubj oraz czstotliwoci spotka pani premier margaret thatcher

42、z krlow elbiet ii.podstawowa trudno, z jak musz si upora historycy badajcy histori zagranicznych dziaa kgb, jest cakowity, nawet w czasach gorbaczowa, brak dostpu do archiww wywiadu zagranicznego kgb czyli pierwszego zarzdu gwnego - pzg. fakt, e gordijewski przez 23 lata pracy w kgb mia dostp do wie

43、lu dokumentw, pozwala na przezwycienie tej trudnoci. ju podczas pierwszego spotkania andrew odkry, e gordijewski interesowa si od dawna histori kgb oraz przebiegiem aktualnych dziaa tej organizacji wywiadowczej. w 1980 roku by odpowiedzialny za przygotowanie cile tajnej wewntrznej historii pzg w czc

44、i dotyczcej dziaa na terytorium wielkiej brytanii, irlandii, skandynawii i australazji. mao tego, bardziej ni pisanie, interesowao go dociekanie prawdy o mechanizmach dziaania wywiadu, odkrywanie tajemnic operacji wywiadowczych, o ktrych ze wzgldu na ich wag polityczn nie mona byo wspomina nawet w t

45、ajnej historii kgb. niniejsz ksik andrew i gordijewski zaczli przygotowywa latem 1987 roku i tym razem pracy nie hamoway adne bariery. czytajc t ksik, oficerowie kgb mog stwierdzi, e jest ona bardziej prawdziwa ni oficjalna historia ich instytucji, a niewykluczone, e zawiera rwnie wiele nieznanych n

46、awet im faktw.chocia niniejsza praca zostaa napisana przez christophera andrew, to jednak jest ona plonem wsplnych bada, prowadzcych do wnioskw osignitych po dugich, wnikliwych dyskusjach, zakoczonych uzgodnionymi wnioskami obu autorw. faktograficzn podstaw stanowiy: tajne archiwa kgb, materiay rdow

47、e pochodzce z wielu rnych zachodnich bibliotek i archiww, oraz wasne dowiadczenia gordijewskiego, zdobyte podczas suby w pierwszym zarzdzie gwnym i zagranicznych rezydenturach kgb. po rocznym wstpnym przeszkoleniu w latach 1962-1963, gordijewski spdzi dziewi lat w tak zwanej centrali, czyli w moskie

48、wskiej siedzibie kgb (w latach 1963-1965 i 1970-1972) oraz w rezydenturze w kopenhadze, gdzie w latach 1966-1970 organizowa prac tak zwanych nielegaw kgb, czyli agentw dziaajcych pod faszywym nazwiskiem i nie chronionych immunitetem dyplomatycznym. przez kolejne trzynacie lat gordijewski pracowa w w

49、ywiadzie politycznym (politiczeskaja razwiedka). w latach 1973-1978 w rezydenturze w kopenhadze, w latach 1978-1982 w moskiewskiej centrali, a w latach 1982-1985 w rezydenturze londyskiej.momentem przeomowym w yciu gordijewskiego, ktry zadecydowa o jego powolnym rozstaniu si z kgb i sowieckim system

50、em, bya inwazja czechosowacji w 1968 roku przez wojska ukadu warszawskiego i zdawienie praskiej wiosny. jego prywatne pogldy byy bliskie tym, jakie dwadziecia lat pniej inspiroway rewolucj 1989 roku, ktra przetoczya si przez europ wschodni: przekonanie, e jednopartyjne pastwo komunistyczne prowadzi

51、nieuchronnie do braku tolerancji, naruszenia praw czowieka i swobd obywatelskich. majc takie przekonania, gordijewski, podobnie jak kady sowiecki dysydent w epoce breniewa, sta przed12dylematem: jak walczy o demokracj, bdc wewntrz systemu politycznego wyspecjalizowanego w likwidowaniu wszelkiej opoz

52、ycji. zanim wysano go powtrnie na placwk do kopenhagi w 1973 roku, postanowi, e dla oficera kgb najlepszym sposobem walki z sowieckim systemem bdzie praca na rzecz zachodu. zacz szuka kontaktu z pracownikami zachodnich sub specjalnych i po okresie wzajemnego sondowania si, w kocu 1974 roku nawiza ws

53、pprac z brytyjsk secret intelligence sendce.w trakcie pracy na rzecz zachodu, gordijewski szpera w tajnych materiaach pzg tak gboko, jak tylko na to pozwalao bezpieczestwo. jego szczegowe informacje o strukturze kgb pozwoliy na sporzdzenie bezprecedensowej listy rezydentw kgb we wszystkich wikszych

54、stolicach zachodnich, ktra teraz stanowi zacznik do tej ksiki. odby rwnie wiele rozmw z wysokimi oficerami kgb, dyplomatami i dziaaczami partyjnymi. dziwio go nieraz, jak wiele mona byo si dowiedzie, siedzc w gabinetach wanych aparatczykw. kady z nich mia na biurku bateri telefonw, ktre w wiecie sow

55、ieckiej biurokracji byy wanym symbolem urzdniczego statusu. na pocztku lat osiemdziesitych gordijewski regularnie odwiedza biuro wiktora fiodorowicza gruszki, zastpcy szefa pzg, odpowiedzialnego za operacje wywiadowcze na terenie europy. czekajc na dziesiciominutow rozmow z gruszk, gordijewski musia

56、 czasem spdzi ponad godzin w jego gabinecie i sysza, jak ten aparatczyk pierwszej rangi rozstrzyga wane problemy dnia, rozmawiajc co chwil przez inny z tuzina stajcych na biurku telefonw.najwaniejszym urzdnikiem partyjnym, ktremu gordijewski referowa biece problemy polityczne, by michai siergiejewicz gorbaczow. podczas pierwszej wizyty w wielkiej brytanii, w grudniu 1984 roku, trzy miesice przed objciem przez niego funkcji se